Wednesday, September 15, 2010

Engnge Rorelna Tha (Good Governance)?

- Laltlanzova Khiangte (From Youth Movement For Mizoram Newsletter)

Mizo mipuite leh thalaite zinga rorelna tha inhrilhfiah fo a ngai hi rorelna ttha kan mamawhzia a lang chiang khawp mai. Rorelna thaah chuan mipui an him a, mihring nunna atana mamawh tlânglâwn, (basic needs) an hmu deuh vek bawk a, eirukna hmuh tur a tlem a, dik lo taka induhsak hriat tur a awm ve lo. Khawthlang ram tam takah khuan rorelna tha tak tak hmuh tur a tam mai a, kan sawi lar tak, Switzerland-te leh New Zealand-te ngei pawh khu rorelna tha an neih avangin mipui an himin an zalen hle a ni. Rorelna tha leh dik hi tawitea sawifiah theih a ni lo va, vawikhata sawi fiah vek theih a ni kher lo vang. Hruaitu atan mi rinawm leh dik, Pathian tih mi kan neih phawt chuan mipui chu dan hnuaia kaihhruai theih kan ni tih hi YMM thlir dan a ni a, mipui leh sorkar hnathawkte pawh hruaitu thain an hruai ngil theihah kan ngai bawk.
Hetiang hian rorelna tha chu tawi te tein sawi ta ila, kan sawi kim seng dawn lo hle a, hei lo pawh hi sawi tur tam tak a awm a, khawvel chanchin thlir letin, hruaitu tha, thiltha duh thinlungah chuan a chawpchilh pawhin rorel dan tur tha chu a lo lang zel thin.
Mawhphurh ngamna
Roreltute’n an tihdik leh tihdik lohah mawh an phurh ngamna hi a ni a, huaisen a ngai hle a ni. Rorelna thaah chuan mipui himna a derthawn chang te, mipuite dinhmun a that loh chang te, sorkar inrelbawlnaah fel lo a awm changte’n roreltute’n mawh an phur ngam thin. Hei hi sorkar tha ziaa thil pawimawh ber pakhat a ni. 
Sorkar Langtlang
Sorkar kalphung leh sum leh pai chevel zawng zawngte chu mipuite’n an hre tlang thei vek tur a ni a, ram hmasawnna tura hnathawh dan kimchang pawh an hre vek thei tur a ni.
Dan Rorelna
Sorkar chu dan zawm tura mipui kaihhruai theitu, dan bawhchhiate hrem ngam, mipuite himna leh hamthatna tura dan siam thin a ni tur a ni a, hei hi rorelna tha tehna pawimawh berte zinga mi a ni.
Mipuite HimnaRorelna tha hnuaiah chuan mipuite an him a. Sorkar chu sualna thleng tawh hnu chhuichhuah tum ni satliah loin, mipuite venhimna hna (protection) thawktu a ni thin. 
Mipui Tel vena
Rorelna thaah chuan sorkarin mipui a hmang tangkai thiam a, hmasawnna hnathawhna hrang hrangah mipuiin engkim an hre ve a, nasa taka tha thawhtuah an tang a, sorkar hmalakna a chak phah em em thin.
Judiciary lakhranDan siamtu an awm a, MLA atana kan thlantlinte hi dan siamtu turte an ni. Dan hmanga roreltu an awm leh a, chung pawlte Judiciary chu an ni a. Rorelna In/Court hrang hrangte hi Judiciary chu a ni a, Court-a dan hmanga roreltute'n thununtu nei loa dik taka ro an rel theih na'n thuneihna sang tak pek an mamawh hle. Mipuiin kan aiawha kan thlantlin dan siamtute thunun phak loha Judiciary lakhran hi rorelna thaah chuan tihmakmawh a ni a, Judiciary lam hi chu Supreme Court leh High Court-in an chungah thu a neih tho avangin an kalsual a hlauhawm lo.
Hmasawnna Khairual
Ram chhung hmun hrang hranga chengte'n ram hausakna leh sum leh pai rualkhai taka an dawn loh chuan mi rethei leh hausa kar a zau tial tial a, hei hian hnam ralna a thlen thei. Chuvangin rorelna thain a ngaih pawimawh ber pakhat chu, mitin thleng phak hmasawnna a ni.
Mi Retheite Khaichhuah
Sorkar tha elkhen pawhin khua leh tui zawng zawngte hausakna a pe thei lo va, amaherawhchu, mi rethei lutuk, ei leh bar, nitin mamawh harsa khawpa retheihna erawh chu tihbo a tum ngei ngei thin. Sorkar tha chuan khua leh tuite’n dam khawchhuak tura  mamawh tlangpui, ‘basic needs’ a ngaihtuahsak a, rei lote atana a thlawna sum pe ngawt loin, an inkhaidin tak tak theihna tur 'policy' a zamsak thin. Entirna'n: Ram rorelna tha loah chuan mi hausate'n ram chhunga ram tha lai zawng zawng an nei zo va, kut hnathawktute an inhlawhfa thin a. Ram rorelna thaah chuan sorkarin mi hausate ram hman tangkai lohte chu mi retheite hnenah a pe let a, mi retheite'n an lo dinchhuah phah thin. 
Khawpui Leh Thingtlang Khua Inrelbawlna Hran
Dan siam tura thlante'n khawpui leh thingtlang khua zawng zawng direct-a enkawl hi a hautak takzet a, chuvangin India ram state tam zawk chuan khawpui enkawltu bik, ‘Municipality’ an nei tawh a, mipuiin an khawpuite enkawl tura an mi duhzawng an thlanchhuahte'n khawpui enkawlna atan 'budget' hran an nei a, khawpui tana tha tur relhoin budget hran neiin khawpui an enkawl a, state puma roreltu an chhawk zangkhaiin ramin hma a sawn phah em em thin.
Hetiang bawk hian thingtlang khuate pawh a hmuna cheng ngeiin an enkawl theih na'n enkawltu hran an siam thin a, mipuiin an khaw enkawl turin an mi duhzawngte an thlang chhuak a, chung mite chuan an khaw enkawlna atan hmachhawpte an siam a, sorkar department hrang hranga dil kual ngai loin a hlawmin sum pawh pek thin an ni. Hetiang inrelbawlna hi kan ram hian a mamawh hle.
Thalaite Hnena Hna Pek
Thalaite hnena hnathawh tur pek hi sorkar mawhphurhna a ni. Ram pawn leh state pawna hnathawk tura thalaite fuih ngawt hi sorkar tha tihdan a ni lo va, sorkar tha chuan a thalaite tan kawng hrang hrang dapin an hna tur a zawnsak thin a, ram dang leh state danga thawk thei turin zirna tha a pe bawk thin. Thalaite hna tur siamchhuak tur hian hmasawnna kawng hrang hrang chak taka thawh a ngai a, hmasawnna chak taka thawh a nih chuan hna a lo awm chawp mai a ni.
Hruaitu tha thlan, mipuite mawhphurhna
Rorelna tha hi he lai hmun zimtea sawi kim sen a ni lo. Ram tana thiltha tak tak tiduh, roreltu tha kan mamawh a, roreltu tha leh rinawm, Pathian tih mi thlan chhuah hi khua leh tuite mawhphurhna a ni. Hruaitu tha chuan nitin zantin ram tana tha tur a ngaihtuah a, ziaka dah vek theih lohte pawh a buaipui chang a awm ang. Kan ram leh hnam min hruai tur hruaitu tha min pek hi Pathian pawhin a duh ngeiin a rinawm a, hruaitu tha kan neih theihna tur atan ram tana i theihtawp chhuah turin “I ramin a ko a che."
(He article hi Youth Movement For Mizoram Newsletter 2007-ah tih chhuah a ni.)

No comments:

Post a Comment