Sunday, September 12, 2010


Engtinnge thalai hna nei lo rualte?


- Laltlanzova Khiangte

Zaithiam piangthar hlim ang deuhin thuhmahruai nei kawi ve duah teh ang.

Kum hnih liam ta atangin tan ila. 2007 kumtir lam khan senior citizen rual, tapchhakah an vei zawng phunpui mai mai tawh mahse khawtlâng hriatthiam tawh turte'n kan ram sukthlêk an thlirin kawngdik lo lamah kan inzui kawi diah diah niin an hria a, tuna naupangte leh thalaite hmalam an ngaihtuah a, thim hlein an hria a, nau veiin an vei a ni. Mizopa ve lêm chechhuak lova mahni tapchhak zâwla inhrosak kûk kûk ringawt chu dik theiin an hre lo va, "Ka rawh le tlangval, kan theihtawkin ram siamthat tumin i bei ang hmiang," tiin min sawm ve a. 'Kan ram kalsiam siamtha turin thâ kan thawh ve asin,' ti tala nakin hnua inthiam duhin kan phekchhuak ve ta a nih kha.

Mizoram hmun hrang hranga chêng, ram siamthat duhte sawm khawm turin kan hmanhlel zui ta chiam a. Senior lamin an rualpuite an sawm a, thalai lamin kan rualpuite kan sawm bawk a. Senior lam intelkhawmna, Mizoram Democratic Movement te, thalai lam intelkhawmna, Youth Movement For Mizoram-te a lo piang a, mahni chênna biala ram siamthat duha lo ter lo ter, sawm pawh ngai loa lo pên chhuak, Serchhip District Youth Convention te, Youth For Mizoram, Lunglei leh a dangte pawh an awm nawk a ni. Chung mite nen chuan ram leh hnamin kawngdik a zawh theih na'n ram rorelna tha (good governance) a pawimawh kan ti tlâng a, rorelna tha nei turin ram hruaitu tha an pawimawh kan ti viau bawk.

Ram siamthat ti tuah em emtu, Zoram Kuthnathawktu Pawl an awm bawk a, Kohhran hrang hrang leh tlawmngai pawl intelkhawmin rorelna dik duhin nasa takin hma an la bawk a, ram siamthat duh zawng zawngte chu mahni seh seh mualah ring takin an au ta dur dur a, 2007 leh 2008 kha ram leh hnam hmangaihtu dik tak an la tamzia chiang taka a lo lanna a nih avangin Mizo hnam tan kum ropui a ni.

Kei pawh ka sehna lam chu seh nghet ve tlek tlek tak ka ni. 2008 laihawl velah thalai rualte leh senior citizen-te nen Mipui
angrual Pawl kan invuah a, tuna rorel lai Congress Party leh UDA-te pawhin thawhpuiah min sawm a ni.

Nikum kumtawpah rorêltu kan thlang a. Mizoram mipui an tawng a, Congress Party-ah rinna an nghat a, hneh taka thlantlin an ni a. Congress Party hi thawhpuia min sawm laia ram siamthatna atana ruahmanna kan siam vete an pawm thu min hrilhtu an ni bawk a, ram tana full time-a inpe zawkte an nih bawk avangin an titha turah ka ngai a, ka lo awm deuh siai siai a.

Fuihna aw
Tunhnaiah Mipui Tangrual Pawl-a kan senior, Pu Bualhranga'n kan ramah siamthat tur a tam avangin ram veite tan chawlh mai theih a ni lo tiin a sawi a, ram siamthat tak tak a nih hmaa mut tui thei lo tih inpuangin kan thawhpui Pu K. Sapdanga pawhin 'Change' lehkhabu a tlangzarh a, thalai lama ka thian B. Lalchhanzova pawhin a vei zawng a tlangaupui leh tan tawh bawk a. 'Nia, roreltute kâ atangin thu tha chhuak teuh mahse, hmabak a la ko khawp mai," tiin thinlungah dâr a lo inkhâwng a, 'Ngaihtuah tur ngah zawk Pu Sapa-te paw'n ram vei an bansan loha, thawhrim rah senga awm mai mai thei Pu Bualhranga-te pawhin bansan an tum loha, Chhanzova-te ang ram veipui tur ka la neih chhûng chuan bansan chi a ni lo vang' ka ti a, ka lo vei em em thin, Mizorama thalai rual, hna zawng mêkte tan kawlawm ka han chelek ve leh a nih hi.

Thalai tam takte harsatna vei mêk hi Pu Sapa lehkhabu tlangzarh nî khan a tlangzarhtu Pu Lalhmingliana Saiawi bulah titi phunglêngin ka sawi a, "Ziak ta che, ziak zel rawh," min ti a, mi a fuihpawrh tha angreng khawp mai. Pu Hminga hi IAS pension hlawha awm mai mai thei, Mizoram pâwna a fâte bula nuam taka awm thei, chutianga awm duh loa lû-a kelsam tuak vâr vau vau chunga ram hmasawnna tur thu bon pui pui la ziak reng, ropui ka tih deuh mai a ni a, ram tana tih nei lo politician, officer, sumdawng hausate leh TV-a lan ngun avanga lâr ve nek, entawntlak si loh hote ai chuan ani ang, ram a kal dik loha siamthatu tura inngai tlat chi hi naupangte leh ka thalpuite pawhin entawnin ngaisang se ka duh ngawt mai tihte ka'n zep tel bawk teh ang; ka thuziak a ni bawk a.


Thalai hna nei lote
Tunhnaiah Evening Post chanchinbuah hna zawng lai, Employment Exchange-a inziak lut mi 60,811 an awm mêk thu ka chhiar a. Kum 2007-2008 inkara sorkar hnaruak hnawhkhah tur awmzat chu 1,926 a nih thu a inziak bawk. Hna zawng tam tak chu Employment Exchange-ah an inziah luh kher loh avangin Mizoramah thalai hna zawng lai nuai khat dawn ni turin Congress Party-in a lo chhûtchhuak tawh niin Evening Post hian a tarlang bawk a, hna zawng lai tam lutuk leh kan ngaihsan ber, sorkar hna a tlem lutuk si hi ngaihtuah theiin ngaihtuah se, chingfel theiin chingfel se tiin ka ngen a ni.

Hna thawh tur nei lo tam lutuk hian khawtlâng a nghawng na hle ang. Thawhchhuah tlem lutuk avangin mimal leh chhungkua tam tak an buai ru hle ang a, Zoram dungtluana khum tam tak hi mi rilru muhil thei lo tâl velna a nih ka ring. Nung turin mamawh a tam tial tial a, Pathian thuin 'khawvel ropuina lemte' a tih hre reng mah ila, material thil kan ngai ropui tual tual a, hmasawn tuma intlansiakna a sang tial tial a, rih artui phur ang maia hna nei loa sûkna ngaia su tlak tlakte rilru hah chu a su tluk tluk awm e.

Hei bakah hian thalai rual khat dang phun phun tur an an la awm. Hnathawk ve si, chhûngkaw chawmna khawp thawk chhuak zo lawi si lo an awm teuh bawk a, tunah hian lehkhathiam rualin private company leh firm hrang hrangah an phutâwk aia hlawh hniam tak an la mêk. Hlawh hniam tê tê laa khawi khawi emaw phêt kual duai duai hi an duh reng vang a ni lo va, duhthlan tur dang an nei lo a ni.

Hetia thalaite eizawnna chungchang ka han sawi tak avang hian chhiartute'n ka tana au emaw min ti maithei. Kei chu a vannei pâwl tak ka ni. Naupangte lehkha chhiar tur kan zuar thin a, Thlifîm monthly magazine enkawltuah ka tang thar ve leh bawk a, hna zawng laiah ka inchhiar tel lo.

Amaherawhchu, keimah ang bawkin thalai hna nei lo mêk tam takte hi loan pûk dawna dahkham tur nei lo te, tanpuina (incentive) dawng ngai lo te, subsidy dil dan tur pawh hre lote an ni ve nawk a, tanpuitu tur zawng dawn se sorkar hnathawk leh politician hmelhriat nei miah lo te, mi tlawn hreh em em, mi tlawn hûrhtu nih ai chuan retheih thlang zawk turte pawh an awm.
henkhat chu mi vanduai, lehkha thiam lo, thiam dang em em pawh nei lo, eizawnna pangngai tak duh ve si, tihngaihna hre lo fe fe an awm teuh bawk a, anni pawh hi vanduai kan ti liam ngawt thei bik lo vang. An zavaiin Mizo thalai an ni a, Mizote dinhmun siamtu, Mizo hnam hmabak hriltu an ni.

Hman deuh khan, "thalaite'n ram dangah hna zawng ngam rawh u" tia fuih thin an awm a, kei chuan hei hi dik kim ka ti thei lo. 'Ram danga thawh vek theih awzawng a ni lo va, kan ramah hnathawh tur siamchhuak turin kan bei ve phawt tur a ni. Chumi hnuah a thiamte ram dangah,' tiin ngaihdan ka siam ve rût mai.

Heti hian le
Chanchinbu lama ka thian te, ka thalaipui thenkhatte leh mi thiam ka hriat vete chuan tuna hna nei lo tam takte tan hian sorkarin mimal sumdawnna (private entrepreneurship) a dinsak theih an ring a, loan pûk awlsam hmang te, tanpuina (incentive) hmang te, subsidy etc. hmangte'n sorkarin hnâ a siamchhuak thei ang tiin an sawi thin. Mi retheite tana loan awlsam pêk pawh an sawi ri tam viau a a ni.

Hna siam, 'Job Creation' hi "Change" hlawhtlinpuitu Obama-a thupui ber pakhat pawh a ni a, 'Vote For Change' titute pawhin an ngaihsak ngei ka beisei.

1 comment: