Monday, September 20, 2010

RAM TANA RUALAWHNA - Laltlanzova Khiangte

Han inngaihtuah vang vang la; Mizoram tan hian rualawhna i nei ve tawh ngai em? State changkang zawk leh  ram changkang zawk pawh hmu pha kan ram hruaitu tam takte hian kan ram tan hian rualawhna nei ve tak maw! State dang leh ram danga thiltha thleng mekte hi kan ramah hian thleng ve se tih rilru pu hi an tam lo niin ka hrethin. Mizo thalai, India ram state hrang hrang leh ram danga inzarpharhte chuan an awmna hmun leh kan ram hi tehkhinin rualawhna nasa tak an nei a, Mizoram leh a chhehvela chengte pawhin media leh IT hmangin state changkang zawk leh tam changkang zawkte chanchin leh dinhmun an hria a, "Kan ramah hian hetiang hmasawnna leh changkanna hi thleng ve se aw.." tiin duhthu an sam a, state dang leh ram danga chengte nen duhthusam inangin a phurkhawm mek a ni. An rualawhna hi a tam lutuk a, sawisen pawh a ni lo.
Kawngpui, employment, industry, stadium, agriculture, power, information technology... etc. a tam lutuk. Ram tana rualawh nachang hria tan chuan engkim deuhthaw hi rualawhna tur a ni. Hetih lai hian thalai ni tawh lo, nu leh pazingah pawh kan ram tana rualawhna lian tak nei hi engemawzat an awm. State dang leh ram dang tlang rama kawngpui lian pui pui an sial te, factory lian pui pui an bun mup mup te, khawtlang zalen tak te, zirna in tha tak takte leh mite hmasawnna hmu thin chuan, "Mizoramah hian thleng ve se, ti ve ila aw" tiin an rualawt em em a, State dangah industry chi hrang hrang hlawhtling chho mek an hmuhin rualawt em emin an thlir a, phai lam zirna tha zawka sum nei lo chung chunga rualawhna avanga an fate an tirh lian dawn phei chuan, "Aw... kan ramah hian institution tha tak takte hi a din ve theih lawm ni? Kan ram hruaitute hian an ngaihtuah lo em ni?" tiin an phun an phun a, an fate lehkhazir chhuakin thawh tur an han nei lo leh zel hi chu manganthlak tak a ni.
India tam khawpui hrang hrangah pawh Mizote kan inzarpharh nasa ve ta hle. Khawpui hrang hranga chengte hi a tam ber chu zirlai leh hnathawk mek an ni a, engtik emawa Mizorama lo haw leh tumte an ni. An zinga tam takte chuan an lehkhazirna hmuna an thil hmuhte leh Mizoram hi an han khaikhin a, kan tam hi an vei lo thei lo; "rualawh a va na tak em!" an ti tlawk tlawk a, "Engatinge kan ramah hian.." tiin zawhna hlirin an khat thin. Keini Mizorama cheng mek tam takte pawhin an rilru hi kan tawmpui a ni.
Mi state leh mi ram tam tak chu tlangram ve tho pawh a nuam a, kan tam kawngpuite tizau nuam ve turte, kan ram ngaw humhalh tur te, kan rama nungcha chengte humhalh tur te, retheih lutukna umbo turte hian eng chen nge hma kan lak ve le?
Leiverh kan ti em ni, kan ti leh lo em ni? Kawngpui awmsa chunga kawng dang dawh kan ti em ni, ti leh lo em ni? Teak, Tung, Sawhthing, Aieng, Anthurium... ruahmanna a inthlak zut reng a, engnge kan tum ber pawh hriatfiah a har ta e.
India ramah hian Hill Station tam tak a awma, chung Hill Station-te chu kawngpui tha tak takin a pawh zer zur a, "Mizoram chu tlangram a ni a, kawngpui tha neih a harsa a ni," tihte pawh hi chhuanlam tling a ni lo. Kan lo beisei lem loh Bawngkawn to Durtlang-te pawh tihlen theih a ni tih hi kan hmu theuh a ni lawm ni? Tour-De-France an tlanna France ram bung tam tak pawh kha tlangram chhengchhe tak tak a ni a, mahse tlang chhipah kawngpui a kal ve lo a, "Kan khua a tlawh loh chuan kan nuar ang?" an ti ve lo a ni ang... tlang bul thut zelah kawngpui a kal a, an kawngpuite kha thirsakawra tlan pur pur theihna deuh vek zu ni tho va! Kan ramah pawh a tih ve theih reng si a, mahse kan ti lem lo va, rualawh a na a, thangtharte rualawhna zel tur a ni.
Keini aia rual u daih mah ni se kan inkawm thin avangin kan thianpa tiin sawi ila; Hnam Chhantu Pawl dintu Pu Ramhmangaiha chuan Industry lama rualawh a natzia leh thawnchhuah tur kan neih loh avanga Hnam Chhantu Pawlin thawnchhuah theih tur an ngaihtuah nasatzia a sawi fo thin a, rualawh a natzia hi thalai tam takte pawhin kan pawmpui tih ka chiang. Industry-a hlawhtlinna hi kan buaipui un-employment leh retheihna pawh engemawzat solve thei tur a ni a, mahse un-em-loyment a nasat dan en hi chuan industry-ah rualawhna tur a la tamzia leh kan thlen thui lohzia kan hrethiam theuh awm e.
Agriculture kan sawi chuan hnuk-ulh nghal ringawt tur an tam. Tunhnai lawkah Chief Minister hluiin kan ram luidung phaizawlte hman tangkai a tulzia leh ei leh bara intodelh a tulzia Press mite hmaa a sawite kha kan ram hruaitu dang thenkhatte hian eng rilru puin nge an ngaihthlak ang aw tiin ka ngaihtuah a, ram hmasawnna ngaihtuah tak tak hruaitu chuan party danga mi pawh nise a thusawi hi a dik miau avangin a ti ve mai tur niin a ngaih theih a ni. Mahse, ka hre sual a nih loh chuan, party dang sawi a nih miau avangin party dang chuan a thusawi kan bengkhawn lo niin ka hria a, kan ram hruaitu tam zawkin luipui phaizawlte hman tangkai an tum thu an sawi zui ka hre tlat lo.

Kum tina ram hal hluah hluah reng mai te, kuthnathawktute hnena thlai chin tur kan kawhhmuh, a hlawhchhamna leh hlawhtlinna pawh hmuh hmaa thlak leh daih mai thin te, ei leh bara kan harsat laia pangpar lo buaipui daih mai te, kuthnathawktute harsa lutukin kawng an zawh laia kan siamchhuah khawpui chep tak, kawngpui zim taka car nalh fahrana lo tlan tum phette pawh hi rualawh tinatu zel an ni.

"Hetiang tur hi a ni lo" tih nachang hriate chu rualawtin an kun tlawk tlawk a, Kuthnathawktute tan terrace system a tha lawm ni? Terrace an hlawhtlinpui hmaa kuthnathawktu harsa tak takte sum lama lo tanpuina a awm thei ang? Kan phai neihchhunte hi buhchin na'n hmang ila, lui tui hmanga chawm dan tur a awm thei ang?" tia ngaihtuahna seng thinte pawh an tam ve mai a,mahse kuthnathawktute an la rethei reng tho a nih hi. "Kuthnathawktute hi kan ngaihtuah loh thin vang a ni lo'm ni kuthnathawktute ram veiin kawng hial an zawh kha? tihte ngaihtuah thin, thil tha nia an hriat a thlen thin si loh avanga thalaite leh nu leh pa tam tak, kan ram thatna duhtute rilru a hah hi a mawh lo ve.
Kan thalai tam takte chunga un-employment vanduaina lo thleng hi engnge a chhan ni ang? Kan rama mi challang thenkhat chuan, "Kan ramah thawh tur a tlem tawh si a, sorkar hna kan indaih tawh si lo va, thalaite'n phai lamah leh ram dangah hna zawng ngam rawh u," te zu ti ngawt a! Kan rama thalaite tana thawh tur a tlem chhan hi an ngaihtuah duh lo nge, an ngaihtuah peih lo nge, a ngaihna an hre lo? Kei leh ram tana rualawt midang thahnem takte chuan kan rama hnathawh tur a awm loh chhan hi kan chhut a ni. Khawvel history-ah thalai zawng zawng mi rama hna an thawh tak vek kan la hre lo va, a tih chi hek lo. Mi rama hna tha tak thawh chu a tha alawm.. mahse mahni rama awma, mahni rama hnathawk tur hi a tam zawk an ni a, chungte tan chuan thawh tur ngaihtuah a ngai a ni. Chuti lo va, "Ram dangah kal rawh u," tia thalaite hnawhdarh ringawt hi zawng a mawl mang a, thalaite hnathawh tur ngaihtuah sak thei lo ram hruaitute hi chu keia tawnah chuan hruaitu tlak lo an ni.

Un-employment solve tur chuan power, roadways, agriculture, industry, information technology, etc. a hmasawn phawt a ngai a, ramdanga kal tura thalaite fuih ngawt hi a kawnghmang lo hle. Kan aiawha roreltura kan thlante hian thalaite thawh tur hi an ngaihtuah tur a ni. Thalaite leh nu leh pa tam takte paw'n rilru thlak kan mamawh. Kan thalaipuite leh nu leh pa tam takin ram tan rual an awh laiin party i la ruihchilh tlut ang maw? Mite'n an thlahte tana ram thatna tur leh Pathian malsawm tlaka tha thawh an tum mek laiin keini'n ram leh hnam tana kan tih theih ngaihtuah duh miah loin, "Pathianin hna a thawh loh chuan engmah kan ni chuang lo vang," tiin engmah tih tum loin i inhnem vel a, Kristian dik, thiltha tih duh ni lo, "sakhaw atchilh" te tihdanin ram leh hnam tan pawha thiltha tih tum loin, kan mimal hlimna tur leh kan taksa damna tur chauh kan ngaihtuah zel dawn em ni? Pathian hnathawh nghak ngawt loin, Pathian malsawm tlakin.. kan ram leh hnam tan., kan tu leh fate tan... Kristian dik tak, Isua Krista zuitu kan nih theuh theih na'n... mahni seh seh mualah aw... ti zawk teh ang.

Pathianin kan chenna ram tura min pek, ram dang leh state dang atang pawha "Ka haw dawn. Ka ram, ka state," tih tur kan neih ve chhunah hian hlemhleta hmelhmang chhe tak te, ei leh bara harsatna te, thalai thawh tur nei lo te, kuthnathawktu mangang te, sorkar hnathawk lungawi lo te, zu leh drugs hmansual duh tlatna thinlung te, midang chanai pawh laksak hreh lohna thinlung te, rukrukna leh sualna tinrengte hmuh tur a awm a, he ram hi kan neihchhun a nih miau avangin a siamthat hi Mizo zawng zawngte mawhphurhna a ni. Engnge i tih hmasak tur i hre lo maw? "Nu leh pate'n sum lama intlansiak sim tur kan nei... in leh lo neih thata in el pawh sim tur kan nei... lirthei nei tha nih tuma vir virte pawh sim tur kan nei... nula leh tlangval, nuho leh pahote pawhin hlimhlawp  leh zaithiam ngaihsan/ buaipui dual dual ringawt simin; kan tu leh fate chenna tur ram hi ngaihtuah theuh teh ang u. Heti zawngin kan hmabak a thim em mai.
Mizo mipui tam takte rualawhna sawi kan nih avangin sawi sen a ni dawn lo va, a sei lutuk palh takin tawp dawn hnai tawh ila. Kan rualawhna tam tak phuhru thei, kan ram dinhmun chawikang theitu  chu ram rorelna tha (good governance) a ni. Rorelna tha neih duha Kohhran hruaitute'n rualawhna thinlung an nei hi an tihtur dik tak an ti a, Pastor-in politics dik lo an ngaimawh hi an tihtur dik tak an ti a ni. Ram rorelna a thata, a dik loh chuan sakhuana pawh a tha thei lo. Tlawmngai pawl hrang hrangin rorelna neih duha rualawhna thinlung an pu hi thil dik tak a ni a, rorelna tha kanneih loh chuan kan ramin hmasawn dawn hek lo. Zirlai te, sorkar hnathawk te, journalist te, doctor te, sumdawng te, dan hre mite leh midang zawng zawngte pawhin rorelna tha, 'good governance' duha rual kan awt hi a dik chiah a, naupangte thlengin kan ram tan hian rual an awt tawh asin.

He poem hi Mizo Kids-a hmeichhe naupang class-VIII zirlai, Jenny-i poem lo thehluh a ni a, naupangte tan tala ram hmasawnna tura article ziah zel hi ba vein ka inhriat phah a ni.
Zofate u, Harh A Hun Tawh,
Hmanah zawng a hring dup ngai e,
Nungcha tinreng hramte nen;
A mawi a nuam ngai e kan ram chu.
Mahse kianzai an rel ta;
Nungcha leh hring reng hmuh tur
a awm lo;
'Eirukna' leh 'Sualna' bak lo chu,
Nitinin a tla zel e, kan ram chu.
Hawh u! Mizo fate u!
Harh rawh u, a tlai hma hian;
Kan ram thatna turin i thawk tan
ang u.

He poem hi naupangin puitlingte min ngenna a ni. Mahni seh seh mualah kan ram tana thiltha kan hriatte tih theuh tum tal hi a hun ta. Pu Vankhama'n, "Lamkan them le kuhsi kan hlawh pei," a tih ang deuh khan, kan ram tana kan tih theih theuh kan tih chuan ram changkang, ram zalen, mi zawng zawngin ei leh bar tur an neihna ram, engmah tih tum lo, Kristian sakhaw dik tak zuina ram kan la ni thei ang tih hi i beisei tlat ang u. Nu leh pa an harh tan a, thalaite an harh tan a, naupangte pawhin ram tan rual an awt ve a, kan tanrual chuan 'kan ram tla mek' hi a chho leh thei ngei ang. Kan tih theih theuh kan tih chuan ram changkang, ram zalen, mi zawng zawngin ei-leh bar tur an neihna ram, engmah tih tum loa sakhaw atchilh tlatna ni lo, Kristian sakhaw dik tak zuina ram kan la ni thei ang tih hi i beisei tlat ang u. Nu leh pa an harh tan-a, thalaite an harh tan a, naupangte pawhin ram tan ruat an awt ve a, kan tanrual chuan 'kan ram tla mek' hi a chho leh thei ngei ang.

(He article hi Pu K. Sapdanga lehkhabu (Zoramah Khua A Var Dawn Em?) tihah dah a ni.

No comments:

Post a Comment