Sunday, September 12, 2010

Korean Zûn
- Laltlanzova Khiangte

1990's chanve chho atang khan Asia khawchhak lam leh khawvel ram thenkhatah thli mak deuh mai a tleh a, chu chu South Korea-a chengte music, film leh chaw ngaihsanna, Korean zûn a ni. Chinese journalist-te chuan Korean-te nundan zirna, Korean Wave tia saptawnga an sawi hi 'Hallyu' an ti a, tunah phei chuan Asia khawmualpuia hnam entawn hlawh ber pakhat an nih phah hial tawh awm e. Asia khawchhak lam ram hrang hranga chengte'n South Korea ram an lo ngaihsanna leh an lo hmelhriatna bul ber chu South Korean serial film-te a ni a, heng film-te hi DVD-ah emaw, VCD-ah emaw en tur a awm thin a, ram dangah chuan piracy hmanga darh a ni deuh ber niin an sawi nghe nghe.


South Korean film-te hi mipat hmeichhiatna lamah a thianghlim avang te, a changtute nundan a mawi avang te, a changtute hmel hmai a fai avangte leh an channa ram nawm hmel avangte leh an nundan hmuhnawm avangte'n South Korea chhehvel rama chengte'n film avang hian Korea ram an ngainat phah nasa em em a, Korean film atanga South Korean thalaite nundan niawm an tarlante chuan entawn a hlawh hle. China ram ang ram lian leh ngheta cheng thalaite takngial pawhin an rilruin Korea lam an hawi a, India depa awm Nepal thalaite zingah pawh South Korean inchei dan leh an sam cut dan thlengin entawn a hlawh a, The National KATHMANDU chanchinbu pawhin April 11, 2009 khan an rama beauty club-ahte Korean sam meha sam met duh thalai an luh sup sup thu a ziak hial a ni.

Kan sawi tak ang khan South Korea ram thenawm China, Japan, Singapore, Thailand etc. ah te pawh Korean thli hi a tleh nasa em em a, khawchhak lam khawpui hrang hrangah Korean anga inchei, Korean ni lem lo tam tak hmuh tur an awm mek bawk.

Asia khawchhak lama chengte hian Korean serial-te leh an eiturte leh an incheinate hi an ngaina em em a, mak tak maiin middle class chauhin an ngaina lo va, upper class pawhin an ngaina vek mai a, Korean film-te chu nin hun awm ve awm tak a nih laiin mite'n an ngaina tual tual mai niin a lang. Thalaite'n South Korean nula leh tlangvalte romantic comedy-a an inlan anga fresh taka lan an duh thar a, tlangval tam takin pâ deuh ther thawra awm kha bansanin, fai leh thianghlim ver vawra lan an duh phah ta a ni.

South Korean film-ahte hian Confucian thurin te, hmangaihnate leh chhungkaw hlutnate an pawlh fo va, amaherawhchu politics leh sex lam an tilang ngai lo va, saruak pawhin an lang ngai hek lo va, hei hi Asia khawmualpuia cheng hnam hrang hrangte'n an ngainat phahna niin a chhuichiangtu journalist-te chuan an sawi a ni.

Mizoram-ah
Mizoram-ah pawh South Korean film-te hi kum sangbi thar hnu lamah kan lo hmelhriat ve tan a, kan sawi sual loh chuan South Korean zaithiam lar, Rain leh film star Song Hye Kyo channa, episode 16 tehmeuh mai awm, Full House kha a ni awm e. Kha film-ah khan Song Hye Kyo chu Han Ji-Eun tih hmingpuin a chang a, film-a a hming ringawt pawh hi lar khat chuan a lar phah a nih kha. He film hi romantic comedy a ni a, Mizorama Cable TV-te'n episode indawta an play back lai chuan a chhuah hun chang an thahnem thei em em a ni. Full House hi 2004-a chan a ni a, chuti a nih chuan Full House hi Mizote zinga Korean film hriat hlawh hmasa ber pawl a nih avangin 2004 hnu lamah Korean film leh Korean pop culture hi Mizote'n kan hmelhriat ve tak tak a tih theih awm e. Full House film a lar chhuah hnuah hian Song Hye Kyo channa tho 'Autumn in My Heart' tihte leh a dangte'n en a han hlawh deuh bik a, a hnu lamah chuan Korean serial film engemawzatin Mizoram a lo run ta tak ta a, South Korean pop culture thli chu Asia khawchhak lam rama thalaite zingah a tleh hrep hnuah Mizo thalaite zingah a tleh ve tan tak tak ta. Tunlai bikah chuan 'F4' tia koh, Boys Over Flowers-te hi a lar pawl tak niin a lang a, heta a changtute lu meh dante pawh hi Mizo tlangval tam takte'n an zirchhawng mek a ni.

Korean thli a tleh hnu chuan Mizo tlangval, a bikin la naupang lam deuhte sam a danglam a, lu meh kawlh uar thin kha sei deuh hlek, thle deuh hlek, fai deuh tak a ni ta fur a. Kawr leh kekawrte pawh a tight-in a zui deuh tât hlawm a, jacket-te pawh uai hnak hnak lam aiin taksa phuar deuh teng tawng lam a ni ta deuh vek a ni.

Nulate pawh an bang bik lo. Nulaah hian tleirawl lamah a nasa zual niin a lang a, a bikin khawlum laiin Korean actress-te inchei dan zir a awlsam bik niin an sawi. Thawmhnaw colour-ah pawh colour no lam te, nû deuh hnepte i hmuh chuan a bul han zirchianin Korean pop culture atanga lokal a ni duh viau a ni. Mizo nula tleirawl chauh pawh ni lo, upa tawh deuh hlekte pawhin Korean actress-te inchei dan hi an zirchhawng nasa em em a, thalai punkhawmnaah mit i len vel a nih chuan Korean pop culture ziarang hian Mizo thalaite a chiah hneh hle tih i hmu thei ang.

Mizo thalai thenkhat chuan Korean serial film atanga an hriat Korean tawng tlem azawngte pawh fiamthuin an chham nawk nawk thei a, an ram tlawh chak i zawh chuan South Korea ti pawl an tamin a rinawm a, an khawpui tlawh chak ber i zawh chuan, "Seoul" ti an tam viau bawkin a rinawm. Mizo thalai tam takte nundan i zirchian peih chuan Korean serial film-a changtute ngaihsan avanga fresh taka lan duh phaha mahni taksa uluk phah pawh engemawzat an awm mek tih i hmu ang a, zuk leh hmuam thlenga tih loh phah pawh i hmu maithei a ni. Hetih lai hian Korean serial film tam tak a thianghlim an tih laiin Mizorama khap mek 'Zu' erawh chu film thenkhatah an lek lawrh lawrh lai a lang tam viau a, hei hian tuna rilru lama Korean lam hawi mek thalaite hi engang rilru nge a siamsak dawn chu hriat thiam a har theuh awm e.

Kan sawi tak ang khan South Korean pop culture chuan Asia ram hrang hrang, a bikin Asia khawchhak lam rama cheng thalaite rilru a hneh em em a, Korean thli chu nasa takin a tleh mek tih hi zep rual a ni lo. Mizo thalaite thinlung pawh nasa takin a hneh a, zirchhawn awlsam ber nia lang, incheina lamah bik phei chuan Korean serial film changtute hlimthla a lang nasa em em a ni.

Korean film star-te nun danin min chiah hneh em em tih a lanna chu, Aizawl-a Electric Veng pheiah chuan 'Full House' dawr a awm a, Zodin Square-ah pawh Korean serial film-a an tihlar tak, Jeju Island hming chawiin, Jeju Island Restaurant a awm a, he restaurant-ah hian Korean film star lar zualte bio data inziahnate chu mawi taka print chhuakin dawhkanah an tar nghe nghe a ni. Thalaite zinga infiamna lar tak pawh, Gu Jun Pyo-a sam ang, Han Ji-Eun-i fashion ang, film lar ber pawl, Boys Over Flowers-a a changtute muffler awrh dan thlengin tun thlasik chhung chuan uar a hlawh a ni. Full House-a a changtu ‘Rain’-a ât ang huiha at ve tum pawh awm sela thil mak a ni em em hran lo vang a, Autumn in My Heart film-a an inpuak dan anga nula leh tlangval inngaizawng inpua an awm pawhin Korean thli-in a tleh hnan ve a ni mai tih i lo hrethiam a ni ang chu.

Tun tumah hian Korean thli hi Mizote tan a that leh that loh sawi chiam kan tum hran lo va, a lo chhuahna, South Korea lam hi thil hriatchian chakawm tak leh bengvarthlak tak niin a rinawm a, zir tur tha tak tak pawh a awm ngeiin a rinawm a, South Korea ram leh a chhunga chengte bihchianna lamah kan lut zawk dawn a ni. Kal sawn mai lo la, lo chhiar zel phawt mai rawh le.

South Korea
A hmasa berin South Korea ram khawpui, Seoul hi khawvela metropolitan city lian ber dawttu a ni a, khawvela khawpui pawimawh berte zinga mi a ni tih hi sawi hmasa phawt teh ang. Korean Peninsula an tih chhim lam chanve chu South Korea a ni a, hmarlam chu North Korea a ni. North Korea chu communist bupui takmeuh a nih avangin sawi hlawh a ni ve lo va, khawvelin a hmelhriat leh Asia-a thli tleh ber hi South Korea a ni tih kan hre theuh awm e.

South Korea-ah hian tlang ram a tam zawk a, square km 100,023-ah mi maktaduai 50 chuang an cheng a, khawvel ram zinga mihring bit ber pathumna an ni.

Korea ramah hian hmanlai tak meuh meuh, Paloelithic period atang tawhin mihring an lo cheng tawh a, Korean history an hriatchian tan chu 2333 BC vel a ni thung. 668 A.D. ah Silla chuan Korea-a lalram pathum a suihfin a, chumi hnuah chuan Goryeo Dynasty te, Joseon Dynasty-te'n ro an rel a, 1910-a Japan-in Korean Empire a tuk tlawm thlengin lalte'n ro an rel a ni.

Inthenhranna hi Korea mite tana thil vanduaithlak ber pakhat a ni awm e. Khawvel Indopui pahnihna a zawha Soviet leh US-in an awp khan Korea ram chu North Korea leh South Korea-ah then hran a ni a, South Korea chu 1948-ah democracy ram a ni ta a, Korea ram pahnihte hi an indo zui a, tun thlengin inngeih hlei thei loin an la inep ta reng a ni. Indona leh sipai rorelna a zawh hnuah South Korea economy chu chak takin a thang chho a, khawvela economy tha (Asia-ah palina, khawvelah 15-na) ramte zingah a lang pha a, democracy pumhlum a ni ta bawk a, North Korea erawh chu South Korea nena tehkhin chuan ram rethei tak a ni mek a ni.

South Korea history
Kum zabi 20-naa Soviet Union lam leh United States lam inepna na tak, 'Cold War' avang khan khawvel chanchin hi a danglam phah nasa em em a, chumi tuartu leh tun thlenga danglam phah nasa tak chu Korean-te hi an ni awm e. Khawvel indopui pahnihna zawh hnua Korea awm zel dan turah Soviet leh US ngaihdan a phir tak avangin 1948-ah Korea pahnih, North leh South a pian phah ta ringawt mai a, North lamah chuan Japanese duh loa hel leh communist duhtu King il-sung chuan Soviet tanpuinain ro a rel a, South lamah chuan Syngman Rhee chu President-ah ruat a ni.

Hnam khat pawh an inlungrual tak loh avangin 1950-ah North Korea chuan Korea chu communist ram pumpuiah siam tumin a sipai chakna hmangin South Korea a run ta mai a, North Korea hi communist kulhpui pahnih China leh Soviet-in an puih avangin South Korea chu North Korea chuan lem zoin Korea pakhat a piang dawnin a lang a, chutianga North Korea chan a that dawn lai chuan UN a lo inrawlh a, South Korea lamin an hlawkpui ta si a. Indona chuan hma a sawn hlei thei ta lo va, ram pahnih indona chu tihtawp awm loin a zuih hret hret a, tun thlengin indo ang rengin an awm ta a, Korean War-ah hian mi maktaduai 2.5 an thi nia chhut a ni.

South Korean President Syngman Rhee chu thuneihna pumhlum nei a nih avangin thalaite'n an ram kal dan chu an duh lo hle mai a, 1960-ah zirlaite'n an duh lohna nasa takin an lantir a. General Park Chung-hee-a'n sorkar a paihthla zui a, Park chuan 1979 president nihna a chelh chho char char a, 1979-a thah a nih chuan politics chu a buai leh ta nuai mai a ni. Park chu sipai roreltu rawng tak niin sawi a ni a, mahse a hun laiin South Korea economy a thang nasa em em thung.

Park-a thah a nih hnuah 1980-ah General Chun Doo-hwan chuan sorkar lailawk Choi Gyu Ha sorkar chu a paihthla leh a. Sipai bawkin thuneihna a lak leh takah hian ram pumah democracy duhna thawm a lian ta em em a, Gwangju Democratization Movement tireh turin sipai tam tak an thawhchhuah phah a ni.

General Chun chuan 1987 thleng ro a rel a, sorkarin Seoul University zirlai pakhat an nghaisak hlum dan chu 1987-ah Catholic Priests' Association for Justice pawl chuan an puangzar a, ram pumah duh lohna nasa tak an lantir a. General Chun-a party Democratic Justice Party chuan President chu a thlana thlan tur a nih thu an puang nghal rum rum a ni. Democratic Justice Party hruaitu Roh Tae-woo chu president-ah thlan zui a ni ta a ni.

South Korea chanchinah chuan Roh Tae-woo hunlaia opposition lamte presidential candidate, a hnua president ni chho ta, Kim Dae-Jung hi mi pawimawh ber pakhat a ni awm e. June 2000-ah hun rei tak chhung indo tawh North leh South chu North Korea khawpui, Pyongyang-ah intawhna a huaihawt a, hemi kum hian President Kim hian remna atana a thawh that lawmmanah 'Nobel Peace Prize' a dawng hial a ni.

Education
South Korea hi zirna lama thalaite inel nasat em emna ram a ni. 2006-ah khan OECD Programme for International Student Assessment-ah South Korea zirlaite chu problem solving-ah pakhatna an ni a, mathematics-ah pathumna an ni a, science-ah sawm pakhatna an ni. South Korea-a education system hrim him hi a changkang em em a, an ram pumpuia primary leh secondary school zawng zawngah high-speed fibre-optic broadband internet an thlung chhuak vek a, he broadband hmang hian khawvela Digital textbook hmang hmasa ber an ni a, digital textbook hi primary leh secondary school zawng zawngah 2013 hian a thlawnin an sem vek dawn a ni.

South Korea hian an rama foreign zirlaite hnenah scholarship thahnem tak a pe thin a, hei hian ram dangte an ramah a hip nasa hle. School zawng zawngin kum khatah semester hnih an nei theuh a, semester hmasa zawk chu March-ah an tan a, July-ah an zo a, semester hnihna chu August-ah an tan a, February-ah an zo thin a ni.

Nunphung
South Korean tam ber chu khawpuia cheng an ni a, 1970's chho atangin thingtlang mite'n nasa takin khawpui an bawh avangin khawpui lamah mihring an pung chak hle. An ram khawpui ber, Seoul-ah hian 2005 khan mi maktaduai 9.8 lai an cheng a, khawpui langsar deuhte chu Busan (3.5 million), Incheon (2.5 million), Daegu (2.5 million), Daejeon (1.4 million), Gwangju (1.4 million) leh Ulsan (1 million) te an ni.

South Korea society hi an vannei hle. Original chu Korean hnam vek an ni a, an ram thenawm atanga pem lut erawh chu an thahnem ve viau thung a ni.

Mihring hi an tam viau naa, khawvela naute pian tlem berna ram a ni a, hei hi an ram hruaitute paw'n an vei em em a, an thalaite chu fa nei turin an fuih hial a, hetiang zela naute an pian tlem chuan kum 2050-ah chuan 13% laiin mihring an tlem tawh dawn a ni.

Sakhuana
South Korea-ah hian sakhaw nei lo an tam ber tlat mai! Ram mipui 46.5 laiin sakhua an nei lo a ni. Kristian an tam ber a, mi maktaduai 15 vel an awm a, Kristian-ah hian Protestant 18.3% an ni a, Roman Catholic 10.9% an ni. South Korea-a Christian biak in lian ber, Yoido Full Gospel Church pawh Seoul-ah a awm a, 1980's hnu lamah Roman Catholic Kohhran chu Kohhran thangduang ber a ni.

Sakhaw upa tak, kum 372 lai kaltaa Korea mipuite'n an lo hriat tan Buddhist sakhaw zuitu pawh 22.8% an awm a, Won Buddhism, Confucianism, Cheonsoism, Islam leh sakhaw dang tlem a zawng an awm bawk.

Culture, Music leh Film/TV
He thupui hi tun tum kan thuziaka hmun pawimawh ber changtu a ni awm e. South Korea leh North Korea culture hi an kalhran hnuah pawh engemawchen inang mahse South Korea lama Ministry of Culture and Tourism chuan kaldan hrang a nei a, hmanlaia an hnam tihdan chawi nung reng chungin tunlai khawvel mila inher rem turin mipui a kaihruai a, khawvela an thalaite an dahchhuah theih na'n nasa takin funding leh education programme hmangin hma a la a ni. Industry-a hmasawnna leh khawpui nunin South Korea mipuite nun chu a thlak danglam nasa a, hei hi tunlaia South Korean mite nundan kan lo hmuh tak hi a ni ta a ni.

South Korean culture te, an drama te, an film-te leh pop music-te chu khawvel hmun dangah nasa takin a darh tih kan sawi tawh a, he thli (wave) hi a tir lama kan sawi ang khan "Hallyu" emaw, "Korean Wave" emaw an tih phei chuan Asia khawmualpuia ram hrang hrang leh khawvel hmun hrang hrang a hneh em em a ni.

Helam hi sawi thui deuh bik ila. 1990's khan trot leh ballad music-in Korean music a luah khat hle a, 1992-a Seo Taiji and Boys rap group an lo chhuah atangin Korean popular music-in hmel thar a hmu a, he group hian rap, rock leh techno an chawhpawlh chu an larpui a, chu chu K-Pop an vuah a, hip hop, lam leh ballad te pawh a lar chho zel a, trot hi Korean zingah la lar viau mahse K-Pop hi a lar zawk a, K-Pop star leh group tam tak chu ram dang, a bikin Asia-ah hriat an hlawh em em a ni.

1999-a Shiri film a lar chhuah atangin Korean film-te'n khawvel pumah ngaihhlut a hlawh tan a, an ramah pawh an ram film-in en a hlawh ber a. Korea pawn lamah lah Korean television shows-ho, 'drama' tia an koh, episode-a an then thliah thliahte chu a lar em em a, Asia khawmualpuia "Hallyu' thlen nasatu langsar tak a ni. Korean drama-te hian ram dangah Korean star-te leh Korean popular culture a tilar em em a, a tlangpuiin ram danga lar chhuak hote hi romance drama an ni deuh vek a, Boys Over Flowers, Autumn Fairy Tale, Winter Sonata, Full House (2004 TV series), All About Eve, historical/fantasy drama Dae Jang Geum, The Legend, Gong etc. te chu a lar pawl an ni.

Ei leh in
South Korea-a chengte hian buh, noodles, tofu, thlai, sangha leh sa lam an ei tlangpui a, thlai atanga siam 'Kimchi' an tih chu an ei tel ngei ngei thin. Kimchi tih hi Hallyu a tleh tawhnaah chuan mite'n an hre em em a, Korean eiturah chuan a lar ber a ni awm e. Soup hi an uar em em bawk.

Technology-ah
South Korea ram company lian pahnih, Samsung leh LG-te hi khawvela cellphone company lian ber pahnihna leh pathumna an ni a, South Korean 90%-in cell phone an nei hi changkanna tehna pakhat a ni thei ang.

South Korea ramah hian online games a lar hle a, StarCraft chu tunlaia an khelh uar ber a ni. Kan sawi tak ang khan internet chak chi chu school zawng zawngah an thlung chhuak vek tawh a, hei hian technology lama South Korea sanzia chu a chiang mai awm e.

Sports
Taekwondo hi Korea atanga lo chhuak a ni a, martial arts dang, taekkyon, hapkido, tang soo do, kul sool won, kumdo leh subak-te pawh an nei a. A lar ber taekwondo hi 2000 atang khan Olympic sport-ah pawm a ni ve ta nghe nghe a ni.

Baseball hi 1905 khan an khel ve tan a, chuta tang chuan sport lar ber a ni ta zel a. 2009 World Baseball Classic-ah pawh pahnihna an ni a, 2008 Summer Olympics-ah pawh gold medal hial an dawng. Baseball hi US leh Japan-ahte a larzia kan hria ang a, South Korea lam pawh an lo neu lo hle a ni.

Sports lamah hi chuan hnuhma an ngah khawp mai. Summer Olympic te, Asian Games te, Asian Winter Games te, Winter Universidate-te leh Summer Universiade-te an lo host nual tawh a ni. 2002 pawh khan Japan nen FIFA World Cup an host a, kumin hian Yeongam-a Korean International Circuit-ah Formula One race an host dawn bawk a ni. A dang pawh a tam mai a, sawi kim sen a ni awm lo ve.

Thu tlipna
Asia ram hrang hranga tleh mek, Mizoram pawha tleh mek Korean thli, Korean zun chu Chinese journalist-te'n 'Hallyu' an ti a, Korean popular culture-in Mizo thalaite lung a len hi thil mak tak a ni hran lo va, hnam dang pawhin an tawn tho a ni tih kan chiang tlang tawh awm e.

Hetianga mi culture ngaihsanna leh entawnna hian kan culture a tidal thei em? A tidal chuang lo em? Eng lai nge entawntlak? Eng lai nge entawntlak loh? Entawn zel a tha em? Entawn loh a tha zawk em? Hallyu hi a reh mai ang em? A nasa zel ang em? tihte chu kan la sawi chhoh zel turah ngai ila, tun tumah chuan South Korea leh a mi chengte zirchiannaah hian duhtawk phawt mai ang. #

No comments:

Post a Comment